Od początków harcerstwa istnieje tradycja nadawania patronów/bohaterów jednostkom harcerskim. W harcerstwie przedwojennym byli to przede wszystkim bohaterowie drużyn. Zwyczaj nadawania patronów hufcom i chorągwiom upowszechnił się w okresie powojennym. Chorągiew Wielkopolska ZHP od prawie 50 lat ma patrona ściśle związanego z historia skautingu poznańskiego. Tym bohaterem są Powstańcy Wielkopolscy z lat 1918-1919. Imię to otrzymało wielkopolskie harcerstwo w grudniu 1968 roku, w 50. rocznicę wybuchu powstania.
Jaki jest cel funkcjonowania patronów/bohaterów w harcerstwie? Metoda harcerska zakłada odziaływanie wychowawcze na harcerza przez przykład osobisty drużynowego. Funkcjonuje to znakomicie w przypadku codziennych działań drużyny. Czasami jednak drużynowy chce się odwołać do sprawdzonego autorytetu, wzorca osobowego „o większej sile rażenia”. Taką rolę spełniają bohaterowie drużyn, hufców i chorągwi. W uchwale Rady Naczelnej ZHP zapisano, że patroni jednostek harcerskich powinny sprzyjać realizowaniu ideałów ZHP, a zwłaszcza podtrzymywaniu ciągłości kultury i tradycji narodowych oraz tradycji i dorobku harcerstwa.
Możemy sobie zadać pytanie: po co nam bohater chorągwi, skoro mamy bohaterów hufców czy też szczepów? Oczywiście w myśl znanego przysłowia „bliższa koszula ciału”. Zawsze bohater drużyny będzie w większym stopniu wpływał na program wychowawczy drużyny. Jest jednak jeden aspekt wychowawczy, którego realizację w znakomitym stopniu ułatwi nam patron naszej chorągwi. Jest to wychowanie regionalne związane z czymś, co nazywamy „patriotyzmem lokalnym”. My, Wielkopolanie, już od XVIII wieku mamy silne poczucie regionalnej odrębności, związane z takimi cechami jak zaradność, gospodarność, porządek i umiar. W okresie zaborów specyfika i odrębność Wielkopolski znacznie się pogłębiły. Wreszcie olbrzymi wpływ na świadomość Wielkopolan miało zwycięskie powstanie wielkopolskie i odzyskanie własnymi siłami niepodległości. Do dzisiaj Wielkopolska jest postrzegana jako region o wyraźnie zarysowanej odrębności mentalnej.
Pozytywne cechy związane z Wielkopolanami świetnie możemy wykorzystać w pracy wychowawczej, posługując się przykładem powstańców wielkopolskich. Szczególnie jeżeli nie skupimy się tylko na przebiegu walk powstańczych, a pochylimy się nad całym okresem walki o polskość, nazwanym „najdłuższą wojną nowoczesnej Europy”. Zwłąszcza, że wynikająca z pozytywistycznych ideałów praca organiczna to nic innego, jak budowanie społeczeństwa obywatelskiego, które także jest nam obecne bardzo potrzebne.
W latach 2007-2008 miałem przyjemność kierować pracami zespołu prowadzącego propozycję programową „CZAS BOHATERÓW” w 90. rocznicę Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Zaproponowaliśmy wtedy szereg propozycji programowych i instrumentów metodycznych pomocnych w pracy wychowawczej drużynowego. Ten zespół materiałów z największą intensywnością wykorzystywany był w ramach przygotowań do 90. rocznicy Powstania Wielkopolskiego. Jednak wychowania regionalnego nie prowadzimy przecież „od święta”. W minionych latach sięgałem do tych pomysłów, wykorzystując je w pracy z moja drużyna harcerzy. Moi chłopcy świetnie bawili się, realizując np. sprawność „Skaut wielkopolski” czy przygotowując fotokomiks o skautach w powstaniu.
Poniżej przedstawiam wybór przydatnych w pracy z bohaterem chorągwi instrumentów metodycznych. Realizując je, pamiętajcie, że wychowanie regionalne może być wielką przygodą dla waszych zuchów, harcerzy i wędrowników.
ZUCHY
W ramach zdobywania wiedzy na temat naszego regionu Wielkopolski gromady mogą realizować sprawność „Wielkopolanin-Wielkopolanka”.
- Bawiliśmy się w gród Mieszka. Inscenizowaliśmy legendy i opowiadania wielkopolskie.
- Umiemy powiedzieć z czego znane są niektóre miejscowości w Wielkopolsce (np. Poznań, Konin, Gniezno, Kalisz, Leszno). Znamy zabytki tego regionu. Urządziliśmy turniej wiedzy o tych miastach.
- Znamy przykłady walk o polskość tego regionu (np. wóz Drzymały, strajk dzieci wrzesińskich, powstanie wielkopolskie) oraz przykłady bohaterskich walk z okresu II wojny światowej.
- Wykonaliśmy mapę miejsc pamięci, pomników przyrody, zabytków historycznych lub ciekawostek naszego regionu.
- Odwiedziliśmy miejsca „naj” w naszym regionie (np. najstarsze budowle, najwyższa góra, itp.)
- Byliśmy w muzeum naszego regionu lub naszej miejscowości.
- Poznaliśmy kilka wyrażeń gwarowych Wielkopolski.
- Zbieraliśmy pocztówki oraz różne pamiątki z regionu wielkopolski (np. naczynia gliniane, wycinanki) i urządziliśmy z nich wystawę.
- Umiemy wykonać na wzór ludowy malowankę lub wycinankę wielkopolską.
- Umiemy opowiedzieć, jak wygląda ludowy strój Wielkopolski i wykonać jego dowolny element.
Zdobywanie sprawności „Mały powstaniec wielkopolski” służy wychowaniu patriotycznemu, kształtowaniu gotowości do poświęceń, wyrabia odwagę, posłuszeństwo i karność. Podczas zdobywania sprawności ważny jest kontakt z historykiem lub członkiem rodziny powstańca, jak również zetknięcie się z pamiątkami po powstańcach.
- Wiemy kiedy wybuchło i jak długo trwało Powstanie Wielkopolskie.
- Wiemy kim byli i o co walczyli powstańcy oraz na jakich działali frontach.
- Wiemy jaką rolę odegrała nasza miejscowość w Powstaniu Wielkopolskim.
- Znamy z książek, opowiadań i filmów wydarzenia z życia i walk powstańców.
- Spotkaliśmy się z powstańcem lub jego rodziną, zwiedziliśmy izbę pamięci lub muzeum wojskowe.
- Wykonaliśmy trefle i rozetki powstańcze.
- Wykonaliśmy mapę lub makietę działań powstańczych.
- Wykonaliśmy mapę miejsc pamięci naszego regionu.
- Bawiliśmy się w oddział powstańczy (tropienie, przenoszenie rannych, opatrywanie, pełnienie warty, podchody).
- Urządziliśmy konkurs plastyczny oraz wystawę na temat: „Ku wolności – Powstanie Wielkopolskie”.
- Nauczyliśmy się pieśni powstańczych.
- Wzięliśmy udział w obchodach ku pamięci powstańców wielkopolskich.
UWAGI:
Sprawność „Mały Powstaniec Wielkopolski” przeznaczona jest dla zuchów starszych, a ze względu na wprowadzenie elementów musztry dla zuchów zdobywających III gwiazdkę (a więc dla tych, którzy wkrótce przejdą do drużyn harcerskich). Przystępując do realizacji sprawności, drużynowy powinien poszerzyć swoją wiedzę o Powstaniu Wielkopolskim.
Chociaż Powstanie Wielkopolskie rozegrało się w miesiącach zimowych, sprawność realizować można późną jesienią. Wprawdzie sprawność jest przeznaczona w szczególności dla chłopców, ale mogą też w jej zdobywaniu brać udział dziewczęta (szycie rozetek, opatrywanie rannych itp.).
HARCERZE I HARCERZE STARSI
Instrumentem wzmacniającym prace z harcerzami i harcerzami starszymi mogą być sprawności „Skaut wielkopolski” w dwóch stopniach trudności.
SKAUT WIELKOPOLSKI * *
- Zna datę rozpoczęcia i zakończenia Powstania Wielkopolskiego.
- Wie kim byli: I. J. Paderewski, gen. Dowbór-Muśnicki, mjr Taczak.
- Przygotował pracę plastyczną na temat Powstania Wielkopolskiego- forma dowolna.
- Odwiedził muzeum lub miejsce pamięci (pomnik, kwatera powstańcza na cmentarzu, miejsce walk) związane z Powstaniem Wielkopolskim.
- Dobrze zna musztrę harcerską.
- Wykonał samodzielnie Laskę Skautową, zna jej historię.
SKAUT WIELKOPOLSKI * * *
- Zna przyczyny, przebieg oraz skutki Powstania Wielkopolskiego.
- Zapoznał się z rodzajami umundurowania Powstańców Wielkopolskich, Wojsk Wielkopolskich oraz skautów Wielkopolskich.
- Zna wkład Skautingu w Powstanie Wielkopolskie – pomoże w organizacji zbiórki na ten temat.
- Przygotował i przeprowadził Wraz z zastępem grę terenową związana z Powstaniem Wielkopolskim lub przedstawienie dotyczące wybranego fragmentu z historii Powstania Wielkopolskiego.
- W wybrany przez siebie sposób rozpowszechni wiedzę o wybranej postaci związanej z Powstaniem Wielkopolskim (w miarę możliwości powinna być to postać związana z miejscowością zamieszkania).
- Wykonał samodzielnie Laskę Skautową. Opanował podstawy musztry z Laską Skautową.
- Przez określony czas, wraz z zastępem będzie dbał o groby Powstańców Wielkopolskich (w przypadku braku takich grobów opieka nad innymi grobami żołnierskimi).
WĘDROWNICY
Realizując służbę na rzecz Wielkopolski i poszerzając swoją wiedzę regionalną oraz o chorągwi wędrownicy mogą zdobyć odznakę chorągwianą „Harcerska Służba Wielkopolsce”. Oczywiście odznakę mogą zdobywać również harcerze i harcerze starsi.
Wielkopolska – kolebką państwowości polskiej
- Poznał historię początków państwowości polskiej poprzez uczestnictwo w wyprawie/wycieczce Szlakiem Piastowskim (odwiedził co najmniej Ostrów Lednicki, Gniezno i Poznań).
- Wykazał się znajomością swojej miejscowości. Potrafi być przewodnikiem po najbliższej okolicy swojego miejsca zamieszkania.
Powstańcy Wielkopolscy 1918/1919 – bohater chorągwi
- Wykazał się znajomością przyczyn, przebiegu i skutków Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Wie, jaki był w nim udział harcerzy/skautów.
- Zna symbolikę rozetki z lilijką – „Symbolu Chorągwi Wielkopolskiej ZHP”.
- Wykona zadanie związane z jednym z miejsc pamięci poświęconych Powstaniu Wielkopolskiemu.
Tradycje harcerskie w Wielkopolsce
- Wykazał się wiedzą o początkach harcerstwa w Wielkopolsce i w swoim hufcu.
- Potrafi zaśpiewać pieśń Chorągwi Wielkopolskiej ZHP „Już lipa roztula”.
- Wykazał się wiedzą o historii swojej drużyny/szczepu/środowiska harcerskiego.
Aktywność w środowisku działania
- Wykazał się wiedzą o swojej gminie i powiecie (zasięg, siedziba, władze).
- Wraz z drużyną/zastępem uczestniczył w realizacji zadań harcerskiej służby na rzecz swojego środowiska zamieszkania.
(pełen regulamin odznaki znajdziecie na stronie www.wlkp.zhp.pl)
Materiały do artykułu zaczerpnąłem z:
Uchwały nr 17/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 24 listopada 2002 r. w sprawie zasad i trybu przyjmowania nazw i imion
Propozycji programowej „Czas Bohaterów” realizowanej w Chorągwi Wielkopolskiej ZHP w latach 2007-2008.
hm. Ryszard Polaszewski HR
drużynowy 44 Drużyny Harcerzy „Baszta”
hm. Floriana Marciniaka
Hufiec ZHP Gniezno
w latach 2004-2010 zastępca komendanta Chorągwi Wielkopolskiej ds. programu i pracy z kadrą
