Jadąc na obóz do lasu, spędzamy w nim czas i przez to pozwalamy harcerzom realizować punkt Prawa Harcerskiego Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. Czy na pewno? Niestety nie zawsze – a patrząc wstecz na obozy, w których brałam udział, bardziej odpowiednia odpowiedź brzmi po prostu nie. By metodycznie podejść do tematu, nasze działania muszą być celowe, a świadomość celów powinna towarzyszyć również harcerzowi.
Samo przebywanie w lesie nie jest celowe. To tak, jakby przebywanie wśród ludzi nazwać edukacją, bo każdego dnia spotykamy kogoś nowego i możemy zdobyć nowe doświadczenie życiowe. Organizując obóz w lesie, chcemy w harcerzach ukształtować postawę miłośnika przyrody. Można i należy robić to dwutorowo:
a) poznając ją,
b) dając dobry przykład.
POZNANIE PRZYRODY
Jeśli przebywamy w lesie przez dwa tygodnie, marnotrastwem byłoby nie spożytkowanie takiej okazji i nie podpowiedzenie harcerzom, by (np. w zastępie) przypatrzyli się zjawiskom, których mogą doświadczyć (najlepsza forma przyswajania wiedzy) na własnej skórze (naturalność). Ale te zjawiska musimy najpierw zauważyć my sami. Tak – na obóz powinniśmy się sami przygotować! Warto – bo skutkuje to rzetelną pracą z harcerzem w taki sposób, by w życiu umiał z tej wiedzy rozumnie korzystać.
Na obozie można poruszyć ciekawe wątki związane z funkcjonowaniem przyrody.
- Mrówki to siły oczyszczające lasu. Chcesz zobaczyć sprawność ich działania? Pozostaw coś zdatnego do jedzenia (np. kawałek jabłka) w pobliżu mrowiska czerwonych mrówek. Wróć w to samo miejsce następnego dnia – co zostało? Wszelkie padłe zwierzęta, resztki z polowania innych zwierząt, odpady – to, co zalegałoby na dnie lasu i gniło, zostaje sprzątnięte i zagospodarowane przez mrówki. Chyba przyjemniej chodzić po takim czystym, pachnącym lesie, prawda?
- Hałas. Harcerze mają wpływ na funkcjonowanie lasu. Wyjdźcie grupą (np. zastępem) do lasu. Zachowujcie się normalnie. Usiądźcie spokojnie i przemilczcie 20 min. Na początku nie usłyszycie nic. Po jakimś czasie ptaki zaczną śpiewać… może uda wam się zaobserwować inne zjawiska?
- Mech – skóra naszego lasu – chroni jego glebę przed wysuszeniem i erozją. Miękkość mchu – dzięki temu działa on jak gąbka, pochłaniając i zatrzymując ogromne ilości wody. Ta woda jest niezwykle potrzebna wszelkim innym roślinom zamieszkującym las, z drzewami włącznie. Woda, zatrzymana przez mech i las w ogóle, szczególnie po obfitych opadach deszczu, nie spłynie tak szybko, nie wymyje gleby niosąc ze sobą wszystkie potrzebne składniki. Nie spłynie ona do strug i rzek natychmiast po opadach deszczu – las działa w ten sposób jak bufor, który chroni okolicę przed powodzią.
Znając takie podstawowe, łatwo obserwowalne zjawiska, można uzmysłowić sobie bardziej globalne funkcje lasu wpływające na nasze życie np.: stabilizowanie klimatu, ochrona przed kataklizmami takimi jak powódź, funkcja w światowym obiegu wody.
Więcej ciekawostek, globalnych zależności, a także wiele kwestii problemowych znajduje się w poradniku Harcerz w Lesie, który przyda się każdemu instruktorowi przed obozem. Oczywiście jak najbardziej są wskazane inne źródła informacji.
DOBRY PRZYKŁAD INSTRUKTORSKI
Kontynuując przykłady z paragrafu poznanie przyrody można zacząć od realizacji pozyskanej wiedzy.
- Mrówki. Zanim rozstawisz namiot bądź wybierzesz miejsce na nawet krótki postój czy rozstawienie namiotu – dobrze je obejrzyj. Wiele gatunków mrówek żyje pod ziemią, spędź zatem najpierw trochę czasu z nosem przy glebie, by sprawdzić, czy nie rozstawiasz obozowiska na czyimś domu, zwłaszcza z tak ważnymi mieszkańcami.
- Hałas. Warto zastanowić się nad zajęciami, które odbędą się na obozie. Mówienie o szanowaniu przyrody i nadmierny hałas przeczą sobie.
- Mech. Pamiętaj o nim, szukając miejsca do rozbicia namiotu / noclegu na robinsonadzie / intensywnych zajęć mogących skutkować niszczeniem czy uszkodzeniem ściółki i podszytu. Pamiętaj, że trawa odradza się dużo szybciej niż mech i rośliny zielne (np. borówki) – składniki runa leśnego.
Możemy podejść jednak to tematu jeszcze głębiej. Pomyślmy o całej organizacji obozu i jego realizacji pod kątem miłowania przyrody. W każdym aspekcie możemy zastanowić się, czy nasze działania dają dobry przykład i realizują piąty punkt prawa harcerskiego. Już w trakcie planowania można pomyśleć o bardziej rozproszonym i mniejszym, czyli mniej oddziałującym na środowisko obozie (np. obóz drużyny zamiast zgrupowania hufca).
ZHP przygotowuje się do stworzenia podpowiedzi w postaci arkusza dotyczącego odpowiedzialności etycznej wydarzenia (obozu/biwaku/rajdu/zlotu/wydarzeń ogólnopolskich). A pomyśleć nad poniższymi tematami można już dziś! Elementami, które będzie można sprawdzić w ramach zastanowienia się nad swoim wydarzeniem są poniższe tematy.
KOMUNIKACJA
Czy używamy niedrukowanych form informowania? Czy na spotkania przed obozem możemy dojechać komunikacją publiczną?
PROMOCJA
Czy tworzymy niepotrzebne gadżety, których po obozie uczestnik nie użyje? Jeśli tworzymy koszulki, to czy wiemy, z jakich surowców są zrobione?
TRANSPORT
Czy uczestnicy mogą dojechać transportem publicznym lub zorganizowanym? Czy autokar/przewoźnik sprzętu spełnia standardy ekologiczne? Czy promujemy wspólne dojazdy np. rodziców na odwiedziny?
WYŻYWIENIE
Czy kupujemy u lokalnych dostawców? Czy kupowane mięso, ryby, produkty odzwierzęce spełniają standardy dobrostanu? Czy kupowane produkty są niskoprzetworzone, wyprodukowane w Polsce?
KWATERMISTRZOSTWO
Czy używamy gwoździ, które ciężko wyciągnąć po obozie? Czy używamy sznurków z plastiku (snopowiązałkowy, polipropylenowy)? Czy segregujemy śmieci? Czy kupujemy potrzebne rzeczy w dużych opakowaniach? Czy kupujemy sprzęt trwały, którego części można wymienić? Czy kupujemy rzeczy, które od miejsca produkcji przebyły krótką drogę do nas?
SPRAWY BIUROWE
Czy drukujemy dwustronnie? Czy używamy laminatu, który jest nam niepotrzebny? Można pokusić się o używanie papieru ekologicznego…
MIEJSCE
Czy wybierając miejsce obozowe zwracamy uwagę na to, czy w okolicy w danym terminie nie ma miejsc lęgowych zwierząt? Czy nasze działania będą generowały taką (degradacji np. ściółki) byśmy mogli ją zrekultywować po obozie?
ZAJĘCIA
Czy zajęcia na obozie generują śmieci (np. balony, taśmy klejące, gumki recepturki, papier, które zaraz zostaną wyrzucone). Czy kupując sprzęt na obóz sprawdzamy, jak wytrzymały jest? Czy kupując sprzęt możemy poprosić o niepakowanie w wiele folii, które zaraz wyrzucimy?
WYDARZENIA
Czy mamy w planie atrakcje generujące hałas, smog optyczny, zanieczyszczenia? Są to m.in. quady, lampiony szczęścia.
Powyższe elementy pokazują, że praca nad stosowaniem prawa harcerskiego w życiu harcerskim nie jest prosta. Wymaga zwiększenia wysiłku i poświęcenia większej ilości czasu w i tak trudnym przedsięwzięcia. Zachęcam jednak, by od tych elementów zacząć myślenie organizacyjne do obozu w roku 2018 (lub przeprowadzić refleksję jeszcze przed obozem tegorocznym), bo na tym polega nasza praca wychowawcza. Tylko poprzez namacalną, stałą refleksję i realizację Prawa Harcerskiego jesteśmy w stanie przekazać jego wartości dalej.
hm. Anna Pospieszna
(fot. Anna Pospieszna)
